املای درست همزه در فارسی
کلمات همزه‌دار از عربی وارد زبان فارسی شده اند. اما املای کلمات همزه دار در زبان فارسی با زبان عربی متفاوت است.
کلماتی که ریشه فارسی دارند، گاهی با همزه نوشته می‌شوند که نادرست است. بنابراین در کلمات با ریشه فارسی، همیشه از ی به جا ئ استفاده کنید. مانند: پائیز، پائین، بوئیدن، روئیدن، می‌آئید که شیوه صحیح نگارش آن‌ها، پاییز، پایین، بوییدن و روییدن و می‌آیید است.
همزه اگر در وسط کلمه باشد، بر اساس حرکه خود یا حرف پیش و پس از خود، املای متفاوتی خواهد داشت.
همزه‌ای که کسره دارد، روی پایه ی نوشته می‌شود؛ مانند: مسائل، مصائب، ارائه، قائل، تخطئه.
همزه کسره‌دار در برخی موارد نیز کلا تبدیل به ی می‌شود؛ مانند: دایره، فایده، جایزه، معایب، نایب، زایل.
این که آن را به صورت ئ یا ی بنویسید، بسته به این دارد که کدام رایج‌تر است و گاهی نیز سلیقه‌ای می‌شود.همین قاعده در مورد همزه ای که قبل از ی قرار دارد نیز صادق است. ممکن است به صورت ئ یا به صورت ی نوشته شوند. مانند: لئیم، رئیس، جبرئیل و اسرائیل که رییس، جبرییل و اسراییل نیز رایج هستند.
همزه فتحه‌دار در وسط کلمه
برای این که بدانیم املای درست همزه مفتوح در وسط کلمه چیست، به حرکه جرف قبل از آن رجوع میکنیم:
- همزه مفتوحی که قبل از آن الف باشد، همه آن را به صورت ئ می‌نویسند؛ مانند: قرائت، دنائت، برائت.
- همزه مفتوحی که قبل از آن، حرفی با ضمه آمده باشد، بر پایه واو نوشته می‌شود؛ مانند: مؤدّب، مؤخّر، مؤلّف.
- همزه مفتوحی که قبل از آن حرفی با فتحه آمده باشد، بر پایه الف نوشته می‌شود؛ مانند: متأخّر، مستأصل.
بعضی همزه میانیِ مفتوحِ ما قبل ساکن را به صورت مسأله، نشأت و هیأت صحیح می‌دانند. اما برخی دیگر، از جلمه فرهنگستان زبان فارسی، مسئله، نشئت و هیئت را صحیح‌تر دانسته اند. اگر یک روش نوشتاری را انتخاب کردید، همه جای متنتان از همان استفاده کنید و جایی از متن مسأله و جایی دیگر مسئله ننویسید.
اگر همزه ساکن یا فتحه‌دار باشد و پس از آن مصوت آ بیاید، آن را با علامت مد «آ» درج میکنیم؛ مانند: قرآن، مِرْآت، مَآخِذ.
در مورد همزه مضموم و همزه قبل از واو هم اختلاف وجود دارد. برخی بر طبق قاعده‌ای کلی در عربی، مسؤول و رؤوس را صحیح می‌دانند. اما برخی معتقدند که املای رایج و درست این کلمات در فارسی، مسئول و رئوس است. پس می‌توان هر دو مورد را صحیح دانست.
همزه ساکن در وسط کلمه
زمانی که همزه در وسط کلمه ساکن است، برای این که بدانیم آن را روی چه پایه‌ای بنویسیم، به حرکه حرف قبل از آن نگاه میکنیم، و برای فتحه الف، برای کسره ی و برای ضمه واو را پایه همزه قرار می‌دهیم؛ مانند:
همزه در انتهای کلمه
همزه بعد از الف ممدوده، در زبان فارسی حذف می‌شود. پس کلماتی مانند املاء، انشاء، اعضاء، استثناء به صورت املا، انشا، اعضا و استثنا نوشته می‌شوند. هر گاه کلماتی که در نقش موصوف یا مضاف قرار گیرند، به جای کسره اضافه، به انتهای آن‌ها ی اضافه می‌شود و باز هم همزه حذف خواهد شد؛ مانند: املای درست، انشای بهروز، اعضای گروه، استثنای مهم.
املای درست ان شاء الله
عبارت ان شاء الله یک عبارت عربی است به معنی «اگر خدا بخواهد» که عینا در فارسی استفاده می‌شود و همزه آن حذف نمی‌شود بهتر است آن را به صورت سه کلمه مجزا آورده و از نوشتن آن به صورت انشاالله یا انشاءالله خودداری کنیم چرا که معنی آن تغییر می‌کنید و معنی «انشای خدا» خواهد داد!
همزه پایانی پس از ساکن یا بعد از مصورت‌های مصوّت‌های «ی» و «او»
همزه پایانی که قبل از آن یک حرف ساکن یا یکی از مصوّت‌های «ی» و «او» باشد، بدون پایه نوشته می‌شود؛ مانند: شیء، سوء، جزء.
همزه پایانی پس از حرف مفتوح
همزه پایانی که قبل از آن حرفی با فتحه وجود داشته باشد، بر پایه الف نوشته می‌شود؛ مانند: خلأ، ملجأ، مبدأ.
همزه پایانی پس از حرف مضموم
همزه پایانی که قبل از آن حرفی با ضمه آمده باشد، بر پایه واو نوشته می‌شود؛ مانند: تلألؤ، لؤلؤ.
